Haruna blijkt artiest

Vorige week moesten we de hei-dagen van de volledige staf van het World Food Program (WFP) van de Verenigde Naties begeleiden. Sinds Gerry in December 2016 via via was gevraagd de hei-dagen van de FAO te begeleiden, volgden in rap tempo de hei-dagen van de WHO, van UN-women en nu dus ook van het WFP. Het ging dit keer om een tweedaagse training met 130 mensen! Sinds de crisis in Burundi heeft Rwanda er weer een aantal vluchtelingenkampen bij en die draaien allemaal op voedselhulp van de Verenigde Naties. Veel personeel dus, dat WFP in Rwanda. 

Wij hebben de gelegenheid aangegrepen om een keer met het hele team (Gerry, ik , Ariane en onze nieuwe stagaire, Nehemie) de training te verzorgen. Het was een hoop georganiseer, maar heel erg leuk om te doen. Die lui van het WPF zijn echte aanpakkers en ze gingen er vol in. Geen opdracht was hen te dol, ze hadden echt lol en wij ook.

Eén van de programmaonderdelen die het WFP traditiegetrouw in zijn retraites doet is “The Box”. Een doos waar mensen (anoniem) vragen aan het management in kunnen gooien. Aan het einde van de training moet de directeur die vragen dan beantwoorden. 

De doos van bananenbladeren

In de voorbereiding promoveerden we Ariane tot “creative director” en we gaven haar de opdracht een mooi versierde doos te maken. Daar was ze een hele dag mee bezig in het hoekje op het terras voor ons huis, en toen stond er een prachtige doos met een soort hout-bekleding versierd met fruit van karton. 

Die hout-bekleding bleek gedroogd bananenblad te zijn. Daar had ze onze wacht, Haruna, om gevraagd. Samen hadden ze dat zo georganiseerd en wij hebben ons er verder niet mee bemoeid. Wij vonden het resultaat prachtig en hebben Ariane uitgebreid geprezen.

Haruna is een zeer toegewijde en vrolijke man. Wij zijn dol op hem. Hij spreekt alleen Kinyarwanda en ons Kinyarwanda is nog steeds heel erg mager. Zeker als je in aanmerking neemt dat we al anderhalf jaar iedere maandagavond een uur privéles krijgen. We praten met Haruna in éénregelige zinnen in een mengelmoes van Frans en Kinyarwanda. Zodra we een beetje ingewikkeldere boodschap hebben dan: “Mwaramutse!”(goedemorgen) en “Urashaka gukora amata?” (wil je melk gaan kopen?) dan halen we Ariane erbij om te tolken.  Het gevolg is dat we eigenlijk heel weinig van hem weten. 

Toen we terugkwamen van onze eind-van-de-dag-wandeling zagen we de restjes bananenbladeren liggen. We vroegen Haruna hoe hij daar aan kwam door op de bladeren te wijzen. Hij vatte dat op als aanmoediging en stom verbaasd zagen we hem uit de restjes bananen bladeren en stengels in razend tempo het begin van een mat knopen.  Dat had hij duidelijk vaker gedaan. Toen we hem ernaar vroegen ging hij open als een bloem en tegelijk leek hij wel een koe die na de winter voor het eerst de wei in mag.  Totaal vergetend dat wij er geen snars van begrepen begond hij ons enthousiast de kneepjes van het vak uit te leggen. Een feest om te zien, maar veel wijzer werden we er niet van.

Opheldering

We besloten we Haruna uit te nodigen bij onze Kinyarwanda les. Gerry had met veel moeite een paar zinnen in het Kinyarwanda opgeschreven, zo in de sfeer van: “Ariane vraagt Haruna om bananenbladeren.  Haruna hakt met zijn machete bladeren van de bananenboom. Haruna maakt mooie matten van bananenbladeren.”

Woorden die we niet weten zoeken we op op de “Kumva-app”, een online woordenboek Engels-Kinyarwanda. Tijdens de les blijkt dat lang niet altijd goed te gaan. Zo ook nu.

De lessen

Wij dachten dat Haruna de bananenbladeren uit het parkje onder ons huis gehaald had. Daar staat een bananenboom. Uit het pariki. "Nee", riep Haruna geschrokken, "Dat mag niet, je mag geen bladeren uit het pariki halen, dat moet uit een urutoki, de bananen plantage" Nou wonen wij midden in de stad, maar volgens Haruna is er bij de middelbare school een urutoki. OK, uit de urutoki dus! Les één, haal niet zo maar bananenbladeren uit het park. Dat mag niet.

Kookbananen op de markt

Daarnaast blijken er nogal wat woorden voor bananen bladeren te zijn. Rwanda heeft de hoogste bananen consumptie ter wereld. Er worden zeker 3 types bananen verbouwd en gegeten, groene bananen die je moet koken, grote gele zoals in Nederland en kleine gele bananen, onze favoriet. Ongetwijfeld zijn er nog veel meer varieteiten.
Maar, terug naar de bladeren. Groene banadenbladeren (amakoma) zijn anders dan gedroogde bananenbladeren (ibirere). Haruna onstak weer in een enorme spraakwaterval: van groende bananenbladeren kan je niets vlechten, ze moeten goed droog zijn! OK, dit was les twee, geen amakoma maar ibirere.

Gerry had een zin gemaakt dat Haruna met de machete de bladeren ging hakken. Volgens Haruna moet je dat nooit doen. Bananenbladeren moet je met een kleiner mes afsnijden. Als je aankomt met je machete denkt de eigenaar van de bananenboom dat je de boom om wil hakken of kleine beesten wil vangen. Les 3: ibirere snijden doe je netjes met een gewoon mes. Anders krijg je last met de eigenaar van de urutoki.

Ten slotte bleek Gerry het foute woord gebruikt te hebben voor “mat”.  Haar woord, umukeke, betekent “machinaal vervaardigde mat” en dat is heel wat anders dan een umusambi, een traditionele handgewoven mat van bananenbladeren.  

Met Joel, onze leraar, erbij konden we Haruna uitvragen over zijn artiesten verleden. Hij blijkt van zijn 12^de tot zijn 16^de gewerkt te hebben in een traditionele matten-weverij. Hij was er goed in en kon ook kleurige patronen weven. Hij kreeg 40 francs per mat. Dat is op dit moment 4 eurocent! 25 jaar geleden was dat misschien iets meer, maar het riekt toch wel naar een foute vorm van kinderarbeid.

De mattenwevers zaten in een cooperatie die ophield omdat hun afzetmarkt verdween. De mensen gingen op bedden slapen en de plastic umukeke uit China zijn duurzamer en goedkoper dan de kwetsbare traditionele umusambi.  

En zo trok de 16 jarige Haruna naar de grote stad waar hij na lang rondzwerven nachtwacht werd. Eerst 16 jaar lang voor een Burundese familie en sinds 2015 dan voor ons.  Haruna vertelde dat hij als hij het weekend naar zijn huis gaat, voor zijn plezier nog wel eens een matje maakt.

Twee jaar geleden noemde hij zichzelf “een koe”, omdat hij niet kon lezen en schrijven. Nu leert hij lezen en schrijven en blijkt hij steeds meer een intelligente en kunstzinnige man. Alleen eentje die wat minder kansen heeft gehad in zijn  leven dan jij of ik. 

Het weven is een kunst in Rwanda. Volgens Joel is een goede mattenmaker een umunyabugeni, een artiest, te vergelijken met een kunstschilder, fotograaf of romanschrijver. Zo, onze Haruna, blijkt een echte artiest. En daar komen we allemaal achter dankzij het World Food Programme.

Reageren: klik hier.