Kinyarwanda leren

Eens per week hebben wij een uur Kinyarwranda les van Joel. Iedereen vind ons erg dapper dat we een poging doen de taal te leren. Dat vinden wij zelf ook. Van Kinyarwranda kunnen wij nog steeds bijna niets hoewel we nu al bijna een jaar hier zijn. Op 1 maart een jaar om precies te zijn.

Dat we doorgaan met de lessen komt vooral omdat de lessen van Joel erg leuk zijn. Joel is een leuke vent met een goed gevoel voor humor. We maken braaf zinnetjes. En dan zegt hij: “Ja heel goed!” en dan steekt hij zijn duim op, of hij klapt. “Dit zou iemand wel kunnen begrijpen. Je bedoeling is duidelijk. Als je het echt goed wil zeggen, dan…… “ waarna er 6 correcties volgen in een zin van 4 woorden.

‘Dat we niet erg opschieten komt omdat het erg moeilijk is’, zeggen wij. Maar het komt natuurlijk vooral omdat een uurtje per week niet veel is en we niet genoeg oefenen. Of het komt door onze ietwat gevorderde leeftijd dat de woorden niet blijven plakken in ons brein. 

Een Bantoe taal

Andere verklaringen: je hebt weinig houvast aan deze taal. Het is een Bantoe taal met een heel eigen grammatica structuur en alle woorden vervoegen of raken aan elkaar geplakt. De zelfstandig naamwoorden hebben een bepaalde klasse (daarvan zijn er 16) en bestaan uit een stam en een pre-fix. Alle andere woorden vervoegen afhankelijk van de klasse, zowel de persoonlijke voornaamwoorden, bezittelijke voornaamwoorden, bijwoorden en alle andere soorten dingen. Het enige wat niet veranderd zijn de vraagwoorden zoals:

Ariko                 maar

Koko                 omdat

Kuberichi          waarom

Zo komt het voor dat ik naar een conversatie tussen twee mensen luister en het enige wat ik begrijp is “ariko” en een tijdje verder weer “ariko” en dan eens “koko” en dan weer “ariko”. Ik weet dus dat het een verhaal is met veel mitsen en maren, maar waarover het gaat ontgaat me volledig.

Dat ik er helemaal niets van begrijp ondanks een jaar les, is gelukkig niet helemaal waar. Een ander veel gebruikt woord is “amafaranga”. Geld. Je spreekt het uit zoals je het schrijft, de “g” als een soort “gh” met een  klein plofje. Gesprekken die over geld gaan kan ik herkennen omdat je het woord Amafaranga net zo gebruikt wordt als Euro. Het vervoegt niet!

Ariko (de mensen met taalgevoel hebben dit woord nu onder de knie) tellen in het Kinyarwranda is een ramp. Het kleinste geld is een muntstuk van 50 rwfranc en het grootste geld is een biljet van 5000 rwfranc. Dat is ongeveer 6 Euro. Ze spreken getallen volledig uit, met de duizendtallen erbij. Dus als een gesprek over een beetje geld gaat, gaat het gelijk over miljoenen. Een voorbeeld, laat ik het niet te ingewikkeld maken, wat dacht je van 25.000 rwfranc? Een mooi bedrag toch? 30 Euro. Dertig Euro is Amafaranga Igihumbi makumyabiri nabitanu.  Zo! Probeer dat maar eens te onthouden.

Kinyarwranda is een toontaal, dus hetzelfde woord kan je op verschillende manieren uitspreken waarbij het een andere betekenis krijgt. In Kinyarwanda is er geen onderscheid tussen de R en de L.

In 1885 werd Rwanda bij de conferentie van Berlijn toegedeeld aan de Duitsers, die overigens pas in 1894 eens kwamen kijken in dit land. Zij vonden een strak georganiseerd land, met een koning aan het hoofd, die overigens geen idee had dat zijn land bij de conferentie van Berlijn bij de Duitsers was ondergebracht. De Arabische handelaren die in andere delen van Oost Afrika het schrift geïntroduceerd hebben, hadden Rwanda nooit bereikt. In Rwanda hebben de Duitsers en later de Belgen schrijven geïntroduceerd. Op een of andere manier kan je dat nog steeds een beetje merken. Veel Rwandezen zijn niet van die schrijvers of lezers. Het zijn vooral goede verhalen vertellers.

Kinyarwranda wordt door iedereen in Rwanda gesproken, er zijn geen andere lokale talen. In Burundi spreken ze Kirundi, een beetje zoals Nederlands-Vlaams. Rwanda heeft ongeveer 12.000.000 inwoners (miliyoni cumi n'ebyiri) ariko er schijnen er 30.000.000 Kinyarwranda sprekers te zijn (miliyoni mirongwitatu).  Je moet dus de Burundezen bij de Rwandezen optellen en verder de nodige buren in de regio zoals in Congo om aan die miliyoni mirongwitatu te komen.

Sommige Rwandezen spreken geen Kinyarwranda omdat ze als vluchteling in het buitenland zijn opgegroeid. Er komen veel Rwandezen terug uit de diaspora, ze worden actief aangemoedigd om het land te helpen opbouwen. Voordeel is vaak ook dat zij, ook al is hun Kinyarwranda roestig, goed Frans of Engels spreken en vaak goed opgeleid zijn.

Ik dwaal af. Het ging over de taal en het gebrek aan onderscheid tussen de R en de L. Als je het onderscheid tussen de R en de L niet hoort, dan is dat ook in het Engels moeilijk. Deze Libraly was op een middelbare school en op middelbare scholen onderwijzen ze sinds een jaar of 10 in het Engels, dus een beetje gênant is het wel. Er had ook Liblary or Liblaly kunnen staan.

Publieke mededelingen

Tja en wat is dit? Dit briefje is aangeplakt op een  paal in onze straat. Geen idee wat er staat! Nu ben ik deze blog aan het schrijven en ik heb het aan Joel gevraagd. Ik had de fantasie dat het over een openbare verkoping zou gaan. Op een of andere manier deed het me daaraan denken. Iemand wiens huis verbeurd verklaard was ofzo, of een oproep dat je plot moet bebouwen en geen half af huis mag laten staan. Vanwege het lettertype dacht ik dat het een boodschap van de gemeente, de Umudugu zou zijn.

Het blijkt echter reclame voor een auto-rijschool te zijn met gegarandeerd succes. De autorijschool geeft ook Engelse les, binnen 3 maanden ben je een native speaker beloven ze. Lukt het niet dan krijg je geld terug. Misschien moeten we daar ook les gaan halen.

Ik moet eerlijk bekennen dat, nu ik het plakkaat nu woord voor woord bestudeerd heb, uit het woord Provisoire iets had kunnen opmaken. Ariko Provisoire is geen Kinyrwanda woord, dat is een leenwoord uit het Frans.

De standaard test

Tot slot: de test conversatie.  Dit doen we de hele dag. Als we ergens lopen roepen mensen naar ons. Of wij groeten hen. De dialoog die dan volgt:

Mwiriwe                               goeie middag

Amakuru                               hoe gaat het?

Nimeza, Amakuru yawe       goed, hoe gaat je met jou?

Nimeza,                                 goed

Yego                                      ja

Als we deze riedel vlot en voor elkaar krijgen dan wordt er goedkeurend gelachen door de tegenpartij. Deze dialoog bestaat ook in de ochtend en avond vorm. En hoewel ik de dialoog al honderden keren uitgesproken heb, zowel de ochtend als de middag als in de avond variant, is er af en toe toch weer een moment dat ik even haper.... hoe was het ook alweer?

Uiteraard proberen mensen na een succesvolle dialoog verder. Vervolgens komen er vragen over waar we vandaan komen, waar we heen gaan, etc. Soms herkennen we de vraag nog wel, maar antwoorden.... Ariko dan raken wij bijna altijd verdwaald. 

Nou ja, wij zijn van plan om voorlopig hier nog te blijven en zolang de lessen met Yoel leuk blijven, gaan we gewoon door. De aanhouder wint zullen we maar zeggen.

groet, Gerry